کتاب

اهميت كتاب‏ كشف الغمة في معرفة الأئمة (عليهم السلام)

این کتاب اثر على بن عيسى إربلى در شرح حال و فضائل چهارده معصوم نوشته شده است. و مصنف به ترتيب از احوال پيامبر(ص) تا آخرين امام شيعه سخن گفته و در ضمن اشاره‏اى هم به حضرت خديجه (س) دارد. اهميت كشف الغمه در چند جهت است:

۱- اعتدال نويسنده در تشيع و بيان مطالب به گونه اى بى طرفانه، اگر چه در جاى جاى كتاب خود استدلال‏هاى فراوان بر حق بودن شيعه و باطل بودن فرقه‏هاى مختلف ذكر نموده است.

۲- اهميت بيشتر كتاب در بيان روايات از كتابهايى است كه برخى از آنها امروزه در دست نيست.

۳- شيوه مولف آن است كه مطالب هر منبع مانند ارشاد و اعلام الورى را در باره هر معصوم آورده است. در ميان اين آثار، منابعى كهن هست كه تنها در كشف الغمة وجود دارد.

تحليل ها و اظهار نظرهاى اربلى به عنوان عالم و فقيهى بيرگ در اين كتاب قابل توجه است و برخى از اين نظرها هم جزو نوادر است مانند اينكه شهادت امام رضا(ع) را به دست مأمون نمى داند.

ترجمه و تعليقه‏ كشف الغمة في معرفة الأئمة : ترجمه‏ هاى متعددى براى اين كتاب وجود دارد: «محراب القلوب» از على بن فيض إربلى، ترجمه‏اى از حسن بن حسين بيهقى و ترجمه‏اى به نام« مناقب» نوشته على بن حسن زوارى. همچنين كفعمى، صاحب مصباح نيز، بر اين كتاب تعليقاتى دارد.

جایگاه ؛ شخصیت و زندگانی على بن عيسى اربلى‏

وى، ابو الحسن على بن عيسى بن ابى الفتح اِربلى، از علماى قرن هفتم هجرى مى‏باشد. او در خاندانى اهل علم به دنيا آمد. پدرش حاكم إربل بوده و نسبت اربلى مربوط به شهر إربل از شهرهاى شمال عراق است. فرزندان او نيز اهل علم بوده‏اند و شخصيت‏هايى انديشمند، فاضل و اهل شعر و ادبيات مى‏باشند، مانند:

۱- تاج الدين محمد كه ديوان شعرى از او به يادگار مانده است.

۲- نوه او عيسى بن تاج الدين محمد، كه مانند پدر و جد خود، اهل علم و ادب بوده است.

۳- نوه ديگر او، شرف الدين، احمد بن محمد، شخصيتى فاضل و اديب بوده و از جد خود اجازه نقل كتاب كشف الغمة را گرفته كه در پايان يك نسخه خطى آن موجود است.

مقام علمى‏ على بن عيسى اربلى‏ : در مقام علمى على بن عيسى اربلى همين بس كه اثرى ارزشمند مانند كتاب كشف الغمة از خود به يادگار گذاشته كه تسلط او را بر احاديث و سيره و تاريخ و كلام و علوم مختلف ديگر نشان مى‏دهد.

علماى شيعه جز ثناگويى هيچ درباره آن بزرگ مرد ندارند و حتى عالمى متعصب از اهل تسنن چون «فضل بن روزبهان» كه در رد علامه حلى كتاب نوشته، وقتى به نام اربلى مى ‏رسد مى ‏گويد: «اماميه متفق‏اند كه على بن عيسى اربلى‏ از بزرگ‏ترين علماى آنها است و آثارش هيچگاه كهنه و پوسيده نمى‏شود. او قابل اعتماد و مورد وثوق در نقل است».

شيخ جمال الدين احمد بن طاووس‏ درباره كشف الغمه اربلى اين اشعار را سروده است:

(س‏ألا قل لجامع هذا الكتاب ج يمينا لقد نلت أقصى المرادج          و أظهرت من فضل آل الرسول ج بتأليفه ما يسوء الأعادي‏س)

يعنى: «به نگارنده اين كتاب بگوئيد، سوگند كه چه زيبا حق مطلب را ادا نمودى.

تو با نگارش اين كتاب فضايل خاندان رسول خدا را آشكار نمودى و آنچه دشمنان آن حضرت را ناراحت مى ‏كند گفتى».

اساتيد على بن عيسى اربلى‏

۱- سيد ابن طاووس‏ صاحب كتاب «إقبال الأعمال»

۲- على بن فخار

۳- ابن ساعى بغدادى‏

۴- ابو عبد الله گنجى شافعى‏

۵- شيخ رشيد الدين محمد بن قاسم‏ صاحب كتاب «المستغيثين بالله».

شاگردان‏ على بن عيسى اربلى‏

على بن عيسى شاگردان فراوانى تربيت نموده كه نام بسيارى از آنان در اجازه‏هايى كه به آنان داده ثبت است. از بزرگ‏ترين شاگردان وى مى‏توان به:

۱- علامه حلى‏   ۲- شيخ رضى الدين‏، برادر علامه حلى‏   ۳- فرزندش شيخ تاج الدين محمد اشاره كرد.

تأليفات‏ على بن عيسى اربلى‏

عالم فاضل و انديشمند متعهد على بن عيسى اربلى‏ در زمينه‏هاى مختلف تأليفات ارزنده‏اى دارد، مانند:

۱- كشف الغمة في معرفة الأئمة عليهم السلام. كتابى است در نوع خود كم نظير كه بحث‏هاى اصول دين پيرامون عصمت و ولايت و اثبات مذهب تشيع را همراه با بحث‏هاى ادبى و تاريخى آورده است. مؤلف، اين كتاب را در سال ۶۸۷ هجرى به اتمام رسانده است.

به لحاظ ارزش و اهميت كتاب، علماى بعد از اربلى در چند نوبت كتاب را با نام‏هاى مختلف ترجمه كرده‏اند تا فارسى زبانان هم بتوانند هر چه بيشتر با فضائل و تاريخ زندگانى پيشوايان خود آشنا شوند.

۲- المقامات‏

۳- ديوان اشعار، مؤلف در كتاب‏هاى ديگرِ خود مانند كشف الغمة از اشعار اين ديوان بسيار نقل كرده است.

۴- كتاب الطيف‏  و رساله‏هاى فراوان ديگر در موضوعات گوناگون.

وفات‏ على بن عيسى اربلى‏

سرانجام پس از عمرى تلاش و مجاهدت در راه اعتلاى پرچم تشيع و با كارنامه‏اى درخشان، على بن عيسى اربلى‏ در سال ۶۹۳ هجرى دار فانى را وداع گفت و مُهر «ارجعي إلى ربك» زينت بخش كارنامه عمر او شد.

بدن شريفش را در شهر بغداد و در خانه مسكونى او به خاك سپردند و زيارتگاه عشاق آل محمد صلوات الله عليهم اجمعين شد.

قبر مطهر او تا چندين قرن باقى بود و متأسفانه در قرن ۱۴ هجرى در تحولات شهر بغداد خراب شده و آثار آن از بين رفت.

منبع : مجموعه سیره معصومین